گوجهفرنگی اشتهاآور و مقوی است و حدود ۹۵ درصد آن‌را آب تشکیل داده است؛ لذا می‌تواند در فصول گرم سال، گرمای بدن را بکاهد و بخشی از آب موردنیاز را تامین کند. طبع گوجه فرنگی سرد و تر است و اگر با موادی مثل پیاز یا ادویه پخته شود طبعش تعدیل می‌شود. البته مصرف گوجهفرنگی برای افرادی که مشکلات معده دارند یا برای سردمزاجان عوارضی هم دارد که در این مطلب به‌آن‌ها نیز اشاره خواهدشد. گوجهفرنگی در شکل‌ها و رنگ‌های مختلفی به‌عمل می‌آید. در ایران گوجهفرنگی قرمز رایج‌تر است اما گوجهفرنگی زرد و نارنجی و برخی رنگ‌های دیگر را نیز می‌توان یافت. در این مطلب، به خواص گوجه فرنگی پخته و خام اشاره می‌شود. ضمنا جدول ارزش غذایی گوجه فرنگی پخته و خام و برای نمونه، ارزش غذایی گوجه فرنگی زرد نیز ارائه خواهدشد.
گوجه فرنگی در غذاهای ایرانی
گوجهفرنگی یکی از سبزی‌های بسیار مقوی است. این سبزی ظاهراً از ابتدا بومی ایران نبوده و بذر آن بعدها وارد ایران شده است، اما کدبانوها و آشپزهای ایرانی به‌خوبی توانستند آن‌را با غذاهای اصیل ایرانی تطبیق دهند و حتی بر مبنای آن چندین غذای مقوی و خوشمزه تهیه کنند. سازگارسازی گوجهفرنگی با فرهنگ غذایی ایران تا جایی پیش رفت که امروزه رب گوجهفرنگی یکی از چاشنی‌های رایج غذاهای ایرانی است. برخی از غذاهایی که مشخصاً با گوجهفرنگی تهیه می‌شوند چنین هستند:
- آش آب‌غوره و گوجهفرنگی (دستور پخت)
- املت گوجه فرنگی (دستور پخت)
- خورش گوجه فرنگی (دستور پخت)
- خورش پامادور یا خورش گوجه گیلانی (دستور پخت)
- خوراک بامیه و گوجهفرنگی (دستور پخت)
- سالاد گوجهفرنگی (دستور تهیه)
- سس گوجهفرنگی (دستور تهیه)
علاوه بر این‌ها گوجهفرنگی از اجزای مکمل بسیاری از خورش‌ها، خوراک‌ها، آش‌ها، سوپ‌ها و ترشی‌های ایرانی نیز هست.
طبع و خواص گوجه فرنگی پخته و خام در طب سنتی
به‌نوشته سایت طبایع، از نظر طب سنتی ایرانی، طبع گوجهفرنگی سرد و تر است. مصرف آن در فصول گرم سال حرارت بی‌رویه بدن را کاهش می‌دهد. اشتهاآور و مقوی است. چون طبع آن سرد است بهتر است در فصول سرد سال مصرف نشود. گوجهفرنگی زمینی و طبیعی بهتر از گوجهفرنگی گلخانهای است. پختن گوجهفرنگی با پیاز یا زنجبیل یا روغن زیتون یا ادویه‌های گرم، طبع آن را بهبود می‌دهد.
عوارض مصرف گوجهفرنگی
- گوجهفرنگی گلخانهای ممکن است در برخی افراد سبب بروز حساسیت یا بیماری‌های پوستی شود.
- در سالاد از گوجهفرنگی استفاده نکنید زیرا هضم غذا را مختل و خون نامناسب تولید می‌کند.
عوارض مصرف گوجهفرنگی خام
- گوجهفرنگی خام برای افرادی که زخم یا ورم معده و یا معده‌های ضعیف، ترش یا نفاخ دارند مناسب نیست.
- افرادی که کبد ضعیف یا حساسیت پوستی دارند نیز بهتر است گوجهفرنگی خام نخورند.
- گوجهفرنگی برای افراد سوداوی چندان مناسب نیست.
کوتاه درباره خواص گوجه فرنگی پخته و خام
- گوجهفرنگی از سبزی‌های کم‌چرب و کم‌کالری است. صدگرم گوجهفرنگی فقط ۱۸ کیلوکالری انرژی تولید می‌کند، اما فیبر، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان و ویتامین‌های فراوانی دارد. کارشناسان تغذیه برای کنترل کلسترول و کاهش وزن اغلب گوجهفرنگی را نیز در رژیم غذایی مراجعان می‌گنجانند.
خواص گوجه فرنگی: ضد سرطان، سودمند برای بینایی و سایر فواید
- مطالعات نشان داده‌اند که آنتی‌اکسیدان‌های موجود در گوجهفرنگی برای مقابله با چند نوع سرطان از جمله سرطان‌های روده بزرگ، ریه و تومورهای پانکراس مفیدند.
- گوجهفرنگی ماده‌ای آنتی‌اکسیدان موسوم به لیکوپین دارد. لیکوپین ترکیب شیمیایی گیاهی بی‌نظیری است که در گوجهفرنگی فراوان یافت می‌شود. گوجه فرنگی‌های سرخ و رسیده لیکوپین بیشتری دارند. این ماده همراه با کارتنوئیدها می‌تواند سلول‌ها و اندام‌ها را از رادیکال‌های آزاد مضر حفظ کند.
- مطالعات نشان داده‌اند که لیکوپین پوست را از پرتوهای فرابنفش محافظت می‌کند فلذا به‌سهم خود می‌تواند از سرطان پوست جلوگیری کند.
- گوجهفرنگی ترکیب مهم دیگری نیز دارد که نام آن زآگزانتین است. زآگزانتین برای چشم مفید است زیرا مانند فیلتری جلوی پرتو فرابنفش را می‌گیرد و از تباهی لکه زرد شبکیه چشم که معمولا در سنین پیری رخ می‌دهد، جلوگیری می‌کند.
- گوجهفرنگی ویتامین آ و فلاونوئیدهای آنتی‌اکسیدانی مثل زانتین، کاروتن آلفا و کاروتن بتا دارد که همراه هم فواید متعددی دارند، از جمله این‌که برای بینایی در شب و محافظت از پوست و مخاط و استخوان‌ها مفیند. مصرف میوهها و سبزی‌های حاوی فلاونوئید می‌تواند با سرطان ریه و دهان مقابله کند.
- گوجه فرنگی ویتامین ث نیز دارد. صدگرم گوجه فرنگی خام حدود ۲۱ درصد از ویتامین ث توصیه شده در روز را تامین می‌کند. ویتامین ث مقاومت انسان در برابر عوامل عفونت‌زا افزایش می‌دهد و رادیکال‌های آزاد مضر را از خون می‌زداید.
- گوجه فرنگی تازه سرشار از پتاسیم است. صدگرم گوجه فرنگی تازه ۲۳۷ میلی‌گرم پتاسیم و فقط ۵ میلی‌گرم سدیم دارد. پتاسیم از اجزای مهم سلول‌ها و مایعات بدن است که با خنثی کردن اثر تنش‌زایی سدیم، نرخ تپش قلب و فشار خون را تنظیم می‌کند.
- ویتامین‌های گروه ب مثل فولات‌ها، تیامین، نیاسین و ریبوفلاوین و همچنین مواد معدنی مختلف مثل آهن، کلسیم و منگنز در گوجهفرنگی یافت می‌شوند.
نحوه نگهداری گوجه فرنگی
گوجه فرنگی تازه و رسیده کاملا سرخ است. گوجهفرنگی کال یا نارس را اگر در جای تاریک و نسبتا خنک نگاه دارید، طی ۲ تا ۳ روز رسیده می‌شود. توجه داشته باشید که گوجه فرنگی رسیده زود می‌پژمرد. لذا یا باید پخته و یا در یخچال نگهداری شود تا مدت بیشتری سالم بماند.
جدول ارزش غذایی و خواص گوجه فرنگی پخته و خام
در این جدول، ارزش غذایی ۱۰۰ گرم گوجه فرنگی قرمز خام، ۱۰۰ گرم گوجه فرنگی قرمز پخته و ۱۰۰ گرم گوجه فرنگی زرد خام ارائه شده است.
| ارزش غذایی | گوجهفرنگی قرمز خام | گوجهفرنگی قرمز پخته | گوجهفرنگی زرد خام |
| انرژی (کیلوکالری) | ۱۸ | ۱۸ | ۱۵ |
| کربوهیدرات‌ها (گرم) | ۳.۸۹ | ۴.۰۱ | ۲.۹۸ |
| پروتئین (گرم) | ۰.۸۸ | ۰.۹۵ | ۰.۹۸ |
| چربی کل (گرم) | ۰.۲ | ۰.۱۱ | ۰.۲۶ |
| کلسترول (میلی‌گرم) | ۰ | ۰ | ۰ |
| فیبر خوراکی (گرم) | ۱.۲ | ۰.۷ | ۰.۷ |
| قندها | ۲.۶۳ | ۲.۴۹ | – |
| ویتامین‌ها | |||
| ب۹ / فولات‌ها (میکروگرم) | ۱۵ | ۱۳ | ۳۰ |
| ب۳ / نیاسین (میلی‌گرم) | ۰.۵۹۴ | ۰.۵۳۲ | ۱.۱۷۹ |
| ب۲ / ریبوفلاوین (میلی‌گرم) | ۰.۰۱۹ | ۰.۰۲۲ | ۰.۰۴۷ |
| ب۶ / پیریدوکسین (میلی‌گرم) | ۰.۰۸۰ | ۰.۰۷۹ | ۰.۰۵۶ |
| ب۱ / تیامین (میلی‌گرم) | ۰.۰۳۷ | ۰.۰۳۶ | ۰.۰۴۱ |
| ویتامین آ (میکروگرم) | ۴۲ | ۲۴ | ۰ |
| ویتامین ث (میلی‌گرم) | ۱۳.۷ | ۲۲.۸ | ۹ |
| ویتامین ای (میلی‌گرم) | ۰.۵۴ | ۰.۵۶ | ۰ |
| ویتامین کا (میکروگرم) | ۷.۹ | ۲.۸ | ۰ |
| الکترولیت‌ها | |||
| سدیم (میلی‌گرم) | ۵ | ۱۱ | ۲۳ |
| پتاسیم (میلی‌گرم) | ۲۳۷ | ۲۱۸ | ۲۵۸ |
| مواد معدنی | |||
| کلسیم (میلی‌گرم) | ۱۰ | ۱۱ | ۱۱ |
| آهن (میکروگرم) | ۰.۲۷ | ۰.۶۸ | ۰.۴۹ |
| مس (میلی‌گرم) | ۰.۰۶ | ۰.۰۷ | ۰.۱۰ |
| منیزیم (میلی‌گرم) | ۱۱ | ۹ | ۱۲ |
| منگنز (میلی‌گرم) | ۰.۱۵ | ۰.۱۰۸ | ۰.۱۲۰ |
| فسفر (میلی‌گرم) | ۲۴ | ۲۸ | ۳۶ |
| سلنیوم (میکروگرم) | ۰ | ۰.۵ | ۰.۴ |
| روی (میلی‌گرم) | ۰.۱۷ | ۰.۱۴ | ۰.۲۸ |
مقایسه گوجه فرنگی قرمز خام و پخته: گوجه فرنگی پخته آهن و ویتامین ث نسبتا بیشتری دارد اما «ویتامین آ» و «ویتامین کا» آن به‌طرز قابل‌توجهی کمتر است.
مقایسه گوجهفرنگی قرمز و زرد خام: گوجهفرنگی قرمز ویتامین ث بیشتری دارد. ضمنا سرخی گوجهفرنگی به‌سبب وجود لیکوپین است. لیکوپین ماده‌ای آنتی‌اکسیدان است که در پیش‌گیری از سرطان نقش مهمی دارد. هرچه گوجهفرنگی سرخ‌تر باشد لیکوپین بیشتری دارد. گوجهفرنگی زرد لیکوپین ندارد، اما در عوض ویتامین ب۳ و ب۹ بیشتری دارد و آهن و روی آن نیز بیشتر است.
توضیح: تصویر آغاز مقاله: dombarg.com
مقالات مشابه: خواص میوهها، سبزی‌ها و خوراکی‌ها